Kan de nieuwe Omgevingswet toereikend zijn voor urgente maatschappelijke vraagstukken die in het gebied spelen en de effecten daarvan op het landschap? Hoe gaan de provincies straks om met de grotere rol die het Rijk aan hen heeft toebedeeld bij besluitvorming over ruimtelijke ontwikkelingen?
Als voorbeeld voor de aanpak van grote regionale landschapsopgaven onderzochten de ontwerpers van Atelier ZZ welke knelpunten actueel zijn in de bredere nationale context van wet- en regelgeving ook elders in Nederland actueel zijn, welke oplossingsrichtingen hierbij denkbaar zijn en welke rol het ontwerp daarbij kan spelen. Dit resulteerde in een nieuw instrumentarium voor politieke besluitvorming over ruimtelijke opgaven op het regionale niveau.
Bodemdaling in het veenweidegebied
Als voorbeeld van een landschappelijke opgave die wordt gedecentraliseerd naar de provincie concentreerde het onderzoek zich op problematiek van het Nederlandse veenweidegebied. Het werd uitgevoerd aan de hand van de bodemdaling in Friesland. Bodemdaling wordt veroorzaakt door drooglegging van het veen, om de van nature drassige bodem geschikt te maken voor (agrarisch) gebruik. Onder invloed van polderbemaling verdroogt het veen waardoor het krimpt, oxideert en daardoor langzaam verdwijnt. Bij dit proces komt bovendien een aanzienlijke hoeveelheid CO2 vrij.
Nieuwe instrumenten
Bij deze casus dienden de drie vragen die het Ontwikkel/Ontwerpteam van Atelier ZZ stelde zich scherp aan:
- hoe betalen we – de transformatie of het behoud van – een dergelijk landschap?
- hoe beslissen we samen over de te voeren strategie?
- op welke schaal, met wie en hoe organiseren we dit proces?
Het Veenweide Atelier zette de twee instrumenten in die Atelier ZZ ontwikkelde ten behoeve van de in de Omgevingswet vereiste omgevingsvisies. Deze instrumenten zijn gefundeerd op participatie in de beleidsvorming, en zij stimuleren een transparant, democratisch en inclusief besluitvormingsproces:
- het probleematelier: hier moeten zoveel mogelijk burgers, ten minste alle belangenpartijen, vooraan in het proces om de tafel. De strijdigheid tussen hun belangen wordt gevisualiseerd en zo wordt ontdekt hóe strijdig zij al dan niet zijn.
- het keuzeatelier: deze fase volgt op het Probleematelier, en is een middel om concrete ruimtelijke keuzes beeldend voor te leggen aan besluitvormers . Zo’n Keuzeatelier kan het startpunt zijn voor de omgevingsvisie.
De gesprekspartners van het Veenweide Atelier Friesland
Resultaten onderzoek
Het Veenweide Atelier Friesland resulteerde een aanpak die wordt voorgesteld vanuit ontwerp, en waarbij (tegenstrijdige) lokale belangen en belanghebbenden op het lokale niveau alle ruimte wordt geboden. De aanpak biedt concrete aanbevelingen voor verankering van ontwerp in het omgevingsbeleid. Verbeelding van belangen en mogelijkheden kan politici, bewoners en bedrijven helpen keuzes te maken los van planologische, juridische en andere belemmeringen.
Download het onderzoek en de aanbevelingen: Praktijkonderzoek Veenweidegebied
Hoe de aanpak in de praktijk werkt is te zien in de documentaire van Victor Vroegindewij. De film is Engels ondertiteld.
Bekijk de documentaire: Dilemma’s in het veen
Het ontwerpteam van het Veenweide Atelier Friesland opereerde van 25 tot 28 augustus 2014 vanuit Oosterzee. Daar zocht het Friesch Dagblad de ontwerpers op.
Download het artikel: Nieuwe wet, mooier land? Ria Kraa, Friesch Dagblad.
