De Nederlandse gemeenten voldoen op allerlei manieren aan de wettelijke taak om te zorgen voor goede omgevingskwaliteit. In het Noord-Brabantse Nuenen fungeert sinds jaar en dag het Team Ruimtelijke Kwaliteit. Dit team zorgt, naast de dorpsbouwmeester, de welstand en de monumentencommissie, voor een integrale blik op omgevingskwaliteit in Nuenen en helpt initiatiefnemers om die kwaliteit blijvend te versterken. Ter gelegenheid van de wisseling van de samenstelling van het team geeft Vincent Kompier een blik op de oorsprong, de werkwijze, de dilemma’s en de meerwaarde van het team.
1. De oorsprong
Nuenen ligt tussen twee ‘reuzen’: de gemeenten Eindhoven en Helmond. Nuenen is wereldwijd bekend vanwege Vincent van Gogh; vandaar dat hier het Vincentre te vinden is, een museum over het verblijf van Van Gogh. Het eigene van Nuenen, het dorpse, is wat veel bewoners aanspreekt en wat zij graag willen behouden.
Het Team Ruimtelijke Kwaliteit (TRK) van Nuenen, dat ruimtelijke en omgevingskwaliteit waarborgt, is multidisciplinair samengesteld; het bevat architecten, landschapsarchitecten en stedenbouwkundigen. Voor een gemeente met een bescheiden omvang zoals Nuenen, met ongeveer 22.000 inwoners, is de omvang van dit team relatief groot. De oorsprong ligt in de voorloper, het Q-team dat in 2005 werd opgericht naar aanleiding van de grote woningbouwopgave voor Nuenen-West. Het inzetten van een kwaliteitsteam bij een grote gebiedsontwikkeling is niet bijzonder, maar in Nuenen werd deze werkwijze een voorbeeld voor kleinere inbreidingen.
Gerard-Jan Andriessen, secretaris van het TRK: ‘We merkten in de samenwerking met het Q-team al snel dat advisering heel goed zou kunnen functioneren bij kleinere plannen. We worden in Nuenen gedomineerd door kleinere inbreidingen, die verdienen net zoveel aandacht.’ Daarom is het Q-team in 2010 omgevormd tot het Team Ruimtelijke Kwaliteit. Daarbij bleef het niet bij. In 2018 heeft de gemeente de Welstandscommissie opgeheven en een dorpsbouwmeester ingesteld. De gemeente verwachtte daarmee dat de welstandsadvisering laagdrempeliger en flexibeler kan worden gemaakt. ‘In het TRK komen alle aspecten van welstand, cultuurhistorie, landschap, stedenbouw en architectuur bij elkaar. De bekendheid van het TRK neemt toe, zeker nu er meer particuliere initiatieven langskomen. De TRK krijgt daarmee een prominentere plek voor de inwoners.’
Veronique Marks, de nieuwe voorzitter van het TRK, vindt dat het interdisciplinaire karakter van het TRK tot hoge ruimtelijke kwaliteit leidt. ‘Nuenen kent veel mooie plekken, die soms kwetsbaar zijn. Het TRK kijkt van binnen naar buiten en andersom, en het gaat in collegiaal overleg met de ontwerpers het gesprek aan.’ Sander Klein Obbink, stedenbouwkundige, is een nieuw lid van het TRK. Hij vindt dat de positie van welstand in veel andere gemeenten lang niet zo sterk is als in Nuenen. Harrie van Helmond, al langer TRK-lid en dorpsbouwmeester, verklaart de specifieke aanpak deels vanuit politieke overwegingen, maar ook ‘omdat de plekken in Nuenen daartoe uitnodigen, of misschien wel verplichten om goed met ons erfgoed om te gaan, zowel op het niveau van gebouwen als in landschappelijke zin.’
Scheidend voorzitter Hans van Holstein wijst erop dat Nuenen vanuit de historie een uniek verhaal te vertellen heeft. ‘Het landschap van Van Gogh is op vele plekken herkenbaar, en het bestuur herkent en erkent dat. Daar komt bij dat Nuenen voor de specifieke uitdaging staat om haar identiteit te bewaren. De gemeente ligt ingeklemd tussen Eindhoven en Helmond, die allebei zo hun expansiedrift hebben.’ Voormalig TRK-lid en stedenbouwkundig adviseur Olga Limarenko waardeert vooral de ambities van het team. ‘Het gebruik van een plek kan veranderen, er kan iemand anders komen wonen of er vestigt zich een ander bedrijf. Maar de fysieke omgeving blijft natuurlijk. Onze grote ambitie is om die zo goed mogelijk te houden. Dat blijft altijd maatwerk. Dat ruimtelijke en dat samenhangende maakt het sterk. Eigenlijk is het een grote eer om dat samen te mogen doen.’
Lees hier
Deel 2, De werkwijze
Deel 3, De dilemma’s
Deel 4, De meerwaarde
15 februari 2021
