Op 9 januari 2018 heeft de gemeente Staphorst de omgevingsvisie ‘Staphorst voor elkaar!’ vastgesteld. De gemeente Staphorst bestaat naast de gelijknamige plaats ook uit het lintdorp Rouveen. De gemeente ligt in de provincie Overijssel en telt 17.145 inwoners (1 januari 2020).
De omgevingsvisie
De omgevingsvisie van Staphorst reikt tot 2030. In de visie wordt gesteld dat dromen mag, maar dat het ook om de uitvoering gaat. Daarbij wordt uitgelegd dat niet alles wat in de visie staat, direct uitvoerbaar moet zijn. Tegelijkertijd is er voor zaken die wel aangepakt moeten worden, zoals klimaatadaptatie, een financiële vertaling opgenomen van voorgestelde maatregelen in de uitvoeringsparagraaf van de visie.
Om de visie uit te kunnen voeren heeft de gemeente de samenleving hard nodig. Daarom is ervoor gekozen, de samenleving actief te betrekken. Bij de gezamenlijke aanpak van fysiek en sociaal domein loopt Staphorst voorop bij het implementeren van de Omgevingswet, aldus de visie.
De Staphorster omgevingsvisie is exclusief als pilot benoemd in de Tweede Tranche Pilots Omgevingsvisie van het Ministerie van IenM in het programma ‘Aan de slag met de Omgevingswet’. Dat deze visie zowel fysiek als sociaal domein aan bod wil laten komen uit zich in de hoofdstukindeling, waarin – naast de geijkte onderwerpen als bereikbaarheid en woningbouw – themahoofdstukken zijn opgenomen die het versterken van sociale cohesie, integratie en positieve gezondheid benadrukken.
Het mission statement, of de slogan van Staphorst luidt: ‘Kleurrijk Staphorst biedt met stip ruimte om samen te leven’. Er is een kijkje genomen in het leven van de familie Dunnink in 2030 (de meest voorkomende naam in de gemeente), als onderdeel van de scenarioplanning in het sociale domein, die parallel liep aan de analyse van het fysieke domein.
De gemeente wil de visie zo actueel mogelijk houden. Daarom zal de visie jaarlijks worden herijkt; de herijkte versie wordt vastgesteld door de gemeenteraad.
Op het voorblad van de visie wordt bureau Kuiper Compagnons vermeld, maar in de visie is niet terug te lezen welke betrokkenheid dit bureau heeft gehad.
Omgevingskwaliteit
De omgevingsvisie is gericht op verbetering van de ‘omgevingskwaliteit’. Hiertoe worden kaders aangegeven voor (particuliere) initiatieven en worden inwoners en andere partijen uitgenodigd met ontwikkelingen die bijdragen aan de kwaliteit van de leefomgeving. De gemeente vat het kwaliteitsbegrip breed op: het gaat niet alleen om ruimtelijke kwaliteit, maar ook om kwaliteitsverbetering op bijvoorbeeld het gebied van recreatie, ecologie, leefbaarheid, zorg, duurzaamheid en (agrarische) economie. Er is specifiek aandacht voor het aspect gezondheid en de uitwerking die dat heeft op de ruimte. Zo wordt de term ‘beweegvriendelijke omgeving’ gebezigd in de visie. Ook het aspect ‘ontmoeting’ wordt specifiek genoemd als onderdeel van ‘verantwoord vernieuwen’, een van de elementen van de koers voor de toekomst van Staphorst.
De gemeente ziet de dubbele doelstelling van de Omgevingswet als dé mogelijkheid om ontwikkelingen te stimuleren en kwaliteit van de leefomgeving te waarborgen. Zij streeft naar een landschap waarin wonen, natuur en landbouw elkaar versterken. De beschreven landschappelijke kwaliteiten vormen de ingrediënten bij het afwegen om nieuwe ontwikkelingen in het landelijk gebied te kunnen toestaan. Ook natuurwaarden, het water en de aanwezigheid van cultuurhistorische en archeologische waarden zijn van belang in de afweging van ontwikkelingen.
Behoud door ontwikkeling betekent ook dat de verschillende kwaliteiten een inspiratiebron voor nieuwe ontwikkelingen zijn. Deze kwaliteiten worden aan initiatiefnemers meegegeven, zodat zij positief kunnen scoren als ze bijdragen aan de kenmerken van het desbetreffende landschapstype. Zij worden hierbij bijgestaan door een zogeheten landschapsconsulent. Deze landschapsconsulent of -coördinator (zoals ook actief in Overijssel en Drenthe en in gemeenten als Vianen) gaat in gesprek met de initiatiefnemer en bepaalt of sprake is van een duidelijke bijdrage aan de kernkwaliteiten zoals vastgelegd in de visie.
Bij woningbouwontwikkelingen – groot of klein – houdt de gemeente oog voor, en maakt gebruik van de cultuurhistorie en het unieke slagenlandschap. Dit is in lijn met de Ladder voor Duurzame verstedelijking. De gemeente wil voorkomen dat zij qua woningbouwontwikkeling gaat concurreren met omliggende gemeenten. Hiertoe worden de kwantitatieve en kwalitatieve woningbouwbehoeften goed afgestemd binnen de regio. Daarnaast monitort de gemeente in geest met de Omgevingswet ontwikkelingen met betrekking tot wonen en de woningmarkt goed. Als het nodig is past de gemeente het uitvoeringsprogramma aan.
In de bestaande basisgroenstructuur zijn beeldbepalende groenelementen opgenomen, zoals bomenrijen, grootschalige groenstroken en specifieke (groene) plekken zoals centra, openbare gebouwen, begraafplaatsen, sportvelden, parken. Het netwerk van speelplaatsen, fiets- en wandelroutes zal in een volgende versie van de omgevingsvisie worden opgenomen. Deze structuur wordt blijvend gebruikt om diverse functies in de openbare ruimte vorm te geven.
In de visie is een schema opgenomen met als titel: ‘integraal afwegingsschema’. Hierin wordt per kernkwaliteit van Staphorst vermeld waar mogelijke initiatieven aan dienen bij te dragen. Verder wordt uitgebreid ingegaan op hoe de gemeente zelf haar organisatie anders wil vormgeven, om de gewenste doelen uit deze omgevingsvisie daadwerkelijk gestalte te geven.
Participatie
Voor Staphorst is uitnodigingsplanologie het uitgangspunt. In de visie wordt de vraag gesteld hoe de inwoners uit te nodigen om met plannen en initiatieven te komen die een bijdrage leveren aan de gemeentelijke beleidsopgaven op sociaal maatschappelijk en fysiek gebied. Om dit te bereiken dient de visie aan te sluiten bij de wensen van de bewoners en ondernemers, maar ook van maatschappelijke organisaties en overheden als provincie en waterschap. Daarom zijn inwoners, ondernemers en maatschappelijke organisaties nauw betrokken bij de totstandkoming van de visie. Achterliggend idee is: lotgenoten worden deelgenoten, worden bondgenoten. Dat is onder meer gebeurd door meerdere participatieronden per kern van Staphorst te organiseren.
In de visie wordt uitgebreid – elf pagina’s – verslag gedaan van het gehele participatieproces: de scenarioplanning, de dialoogavond, dorpsavonden, denktanks, plattelandscafés, industriële contactclub, inloopavonden, expertsessies, predikantenoverleg en dorpsraden komen langs. Toegelicht wordt, welke thema’s er uit deze bijeenkomsten voort zijn gekomen en hoe deze in de visie zijn opgenomen.
In opdracht van het Ministerie van IenM heeft Ruimtevolk expertsessies georganiseerd in het kader van de Pilot Omgevingsvisie. Uit de nieuwe inzichten die dit opleverde bleek dat Staphorst qua verbinding van het fysieke en sociale domein voorliep op andere gemeenten die meededen aan de pilot.
