De gemeente Weststellingwerf stelde in juni 2019 haar omgevingsvisie Ruimte voor kwaliteit vast. De Friese gemeente bestaat uit 26 dorpen met in totaal circa 25.914 inwoners (1 januari 2020).
De omgevingsvisie
Toen het traject op weg naar de omgevingsvisie in 2015 van start ging vroeg de gemeente Architectuur Lokaal om mee te denken over de toekomst van Weststellingwerf. In het Atelier Toekomstvisie Weststellingwerf verkenden jonge ontwerpers samen met bewoners kansen, kwaliteiten en mogelijkheden voor de gemeente. Tijdens dit Atelier ZZ is de ligging van Weststellingwerf treffend omschreven als ‘een oase van rust in het oog van de storm’.
De omgevingsvisie Ruimte voor kwaliteit uit 2019 is opgesteld in samenwerking met Bureau Nieuwe Gracht.
Omgevingskwaliteit
Volgens de visie bleek uit de participatieronde in de gemeente dat mensen over het algemeen naar tevredenheid wonen en werken in Weststellingwerf. Er is geen behoefte aan grote veranderingen. De bestaande identiteit van de gemeente wordt gekoesterd en bij voorkeur versterkt.
De gemeente nodigt initiatieven uit de samenleving nadrukkelijk uit. Als die initiatieven bijdragen aan het versterken van de identiteit van de gemeente én voortbouwen op bestaande gebiedskwaliteiten, zal zij zo veel mogelijk meedenken en meewerken om ze ook daadwerkelijk van de grond te krijgen. In het ‘Raamwerk van Kwaliteiten’ zijn per (deel)gebied kwaliteiten omschreven. Er staan negen gebiedskwaliteiten centraal, zoals een aantrekkelijk en afwisselend landschap, geschiedenis die afleesbaar is uit de landschappelijke structuur, een netwerk van aantrekkelijke (natte) natuurgebieden en goed leven in dorpskernen met een eigen identiteit.
Iedere gebiedskwaliteit wordt uitvoerig beschreven en dient als basiskwaliteit voor toekomstige ontwikkelingen. Hiervoor zijn spelregels opgesteld die in de visie de zes ‘Weststellingwerf Stellingen’ worden genoemd. Zij beschrijven onder meer: ‘elk initiatief dat past bij de landelijke en dorpse identiteit van Weststellingwerf is welkom’ en:’nieuwe ontwikkelingen dragen bij aan het herkenbaar houden en versterken van de verschillende landschappen, de schaal van die landschappen én het karakter van de dorpen en wijken.’ De gemeente gebruikt de zes stellingen als eerste proef voor nieuwe initiatieven die zich aandienen.
De gemeente beseft dat het toelaten van meer initiatieven uit de samenleving een andere rol en houding van de gemeente zelf vraagt. In de visie wordt verwezen naar een essay van het Sociaal Cultureel Planbureau (SCP) waarin de voorwaarden voor een andere invulling van de rol van een gemeente op een rij zijn gezet: goed luisteren, oog hebben voor de reikwijdte van participatie en goede communicatie. Weststellingwerf heeft deze voorwaarden zoveel mogelijk meegenomen bij opstellen van de visie. De visie bevat een kaart waarop bestaande samenwerkingsverbanden zijn ingetekend als inspiratie om tot meer samenwerkingsverbanden te komen.
De structuurvisie 2002-2015 hield rode contouren aan rondom de dorpen van Weststellingwerf. Daarbinnen mochten ontwikkelingen (binnen voorwaarden) plaatsvinden, daarbuiten niet. In de visie wordt voorgesteld om deze rode contouren te vervangen door kwaliteitscontouren. De gemeente vindt deze naam beter aansluiten bij de bedoeling van de contouren, namelijk zorgen voor kwaliteit binnen en buiten de dorpskernen. In de visie worden voorwaarden genoemd waaraan een initiatief buiten de contouren moet voldoen. Zo dient een kleinschalige ontwikkeling buiten de dorpskern een directe relatie met ontwikkelingen binnen dat dorp te hebben. Ook dient een ontwikkeling de maatschappelijke, sociale en ruimtelijke kwaliteit van een kern en de directe omgeving te versterken. Voorgesteld wordt om in vervolg op de visie een projectgroep ‘groene dorpen’ op te zetten, waarbij een overstap naar ‘kwaliteitscontouren’ mogelijk is.
Participatie
April 2017 was het startmoment van het opstellen van de omgevingsvisie, in nauwe samenspraak met de dorpen, ondernemers, stakeholders, individuele bewoners en de politiek. Op verzoek van de gemeente organiseerde Bureau Roeg en Roem twee inspiratieavonden. In Noordwolde stond het thema ‘omgevingskwaliteit en leefbaarheid’ centraal en in Wolvega werd gesproken over ‘klimaatverandering en landbouw’. Vervolgens werden vier verdiepende themabijeenkomsten georganiseerd. In Scherpenzeel werd gesproken over leefbaarheid en zorg. Het thema landbouw en buitengebied werd in Sonnega behandeld. In Nijeholtpade kwamen de thema’s wonen en omgevingskwaliteit aan de beurt. Wolvega sloot af met het thema duurzaamheid.
Reactie uit de gemeente
Architectuur Lokaal sprak begin 2020 met Ronald Hekman, beleidsmedewerker ruimtelijke ontwikkeling van de gemeente. ‘Twintig jaar lang was het Structuurplan 2000-2015 de basis voor het ruimtelijk beleid in Weststellingwerf. De Omgevingsvisie is echt anders dan het Structuurplan. De omgevingsvisie is veel minder gedetailleerd en is veel meer in samenspraak met de inwoners opgesteld.’ De bijeenkomsten in 2017 leverden veel nuttige informatie voor de omgevingsvisie op, aldus Hekman. ‘Maar de gemeente wilde ook de stem van de jonge generatie horen. Daarom is in het project ‘Kinderen en (hun) toekomst’ aan basisschoolleerlingen gevraagd na te denken over hoe de gemeente er in de toekomst uit zou moeten zien. Ideeën en wensen die in meerdere bijeenkomsten naar voren kwamen zijn tenslotte verbeeld in een grote maquette.’
Voor het opstellen van de omgevingsvisie schakelde de gemeente Bureau Nieuwe Gracht in. ‘Dit bureau verzekerde ons dat onze manier van werken, in vergelijking met die van andere gemeenten, tot opvallend veel en goede informatie heeft geleid. Dat heeft ons zelfbeeld versterkt. Voor de deelnemers aan de bijeenkomsten was duidelijk hoe de gemeente de visie wilden vormgeven.’ Hoewel Hekman opmerkt dat Weststellingwerf in de regio voorop liep met de ontwikkeling van haar omgevingsvisie heeft hij niet de indruk dat andere Friese gemeenten naar Weststellingwerf kijken.
Aan een omgevingsplan is nog niet gewerkt. ‘De omgevingsvisie had voor ons prioriteit. De basis voor een omgevingsplan ligt er nu, de visie laat onze nieuwe manier van werken goed zien.’
Atelier Weststellingwerf
Alle informatie over de resultaten van het Atelier Toekomstvisie Weststellingwerf dat de gemeente samen met Architectuur Lokaal opzette om te komen tot uitgangspunten voor de omgevingsvisie zijn hier te lezen.
Lees ook de columns over dit Atelier van Cor Trompetter, wethouder van Weststellingwerf en van ontwerpers die bij dit Atelier betrokken waren.
