Op 15 juli 2019 stelde de gemeente Leiden de ‘Omgevingsvisie Leiden 2040 Versie 1.0’ vast. Leiden telt 125.101 inwoners (1 januari 2020) en ligt in de provincie Zuid-Holland.
De omgevingsvisie
De visie is opgesteld als onderdeel van het programma ‘Leiden 2040’. Inhoudelijk advies voor de visie is onder meer gegeven door Hilde Blank, stadsbouwmeester van Leiden en eigenaar van bureau BVR. De visie is nadrukkelijk geen blauwdruk, maar beschrijft waarden die de gemeente belangrijk vinden. Ook omschrijft de visie eigenschappen die gekoesterd dienen te worden. Hiertoe omvat de visie zes verhaallijnen, die zijn verbeeldt in collages en inspiratiekaarten. De visie bevat nog geen integrale visiekaart. Daartoe dienen onderwerpen als duurzame mobiliteit, economie en bedrijventerreinen verder worden uitgewerkt.
De visie bevat een hoofdstuk over de toepassing van verschillende instrumenten uit de Omgevingswet, zoals de omgevingsvisie, omgevingsprogramma’s en het omgevingsplan. In een hoofdstuk wordt ingegaan op het kostenverhaal op het gebied van de fysieke leefomgeving en de inrichting van een Vereveningsfonds fysieke leefomgeving, waarmee de juridische basis is gelegd voor de introductie van een nieuw financieel beleidsinstrument.
De omgevingsvisie sluit aan bij de stadsvisie ‘Leiden, Stad van Ontdekkingen’, maar de omgevingsvisie vervangt deze visie niet. De stadsvisie blijft onveranderd de stadsvisie, met als pijlers ‘Internationale kennis’ en ‘historische cultuur’. De historie van Leiden wordt gebruikt als inspiratiebron voor toekomstige ontwikkelingen. Wel vervangt de omgevingsvisie de ‘ruimtelijke structuurvisie 2025’.
De visie sluit af met een uitnodiging aan alle Leidenaren en andere belanghebbenden om verder mee te denken, te praten en ideeën aan te leveren in de ingewikkelde context van het plannen van de stad. Daarbij worden vragen gesteld als: ‘Hoe combineren we in gebiedsontwikkeling bijvoorbeeld vergroening met voldoende woningbouw? Hoe intensief gaan we bouwen op specifieke plekken in de stad? Hoe zien we de toekomst van binnenstedelijke bedrijventerreinen?’.
Regionale agenda
In 2017 hebben tien gemeenten (Leiden, Noordwijk, Kaag en Braassem, Leiderdorp, Katwijk, Oegstgeest, Teylingen, Voorschoten, Wassenaar en Zoeterwoude) de Regionale agenda omgevingsvisie 2040 Hart van Holland vastgesteld. Na de gemeenteraadsverkiezingen van 2014 wilden de wethouders van de bovengenoemde gemeenten een regionale omgevingsvisie opstellen. Bij gebrek aan wettelijke basis voor een dergelijke visie op regioniveau is de conceptvisie omgevormd tot een ‘regionale agenda omgevingsvisie 2040 Hart van Holland’. Reden om gezamenlijk op te treden is om de positie van de gemeente tegenover provincie en rijksoverheid te versterken. Een meer praktische reden is dat de tien gemeenten veel grensoverschrijdende opgaven delen. Het samenvallende ‘daily urban system’ ofwel de ruimtelijke en functionele verwevenheid van deze gemeenten in de regio vormt een inhoudelijke aanleiding voor een om een gezamenlijke agenda. Immers: inwoners gebruiken voor een groot deel dezelfde recreatieve voorzieningen, dezelfde winkelcentra, ziekenhuizen, middelbaar en hoger onderwijs, etc. De Regionale Agenda is samen met inwoners, bedrijven, instellingen en organisaties als het Hoogheemraadschap van Rijnland 2040 opgesteld. De organisatie Holland Rijnland stimuleert en faciliteert de samenwerking tussen de gemeenten in de gelijknamige regio. De regionale agenda bevat een gezamenlijke koers voor ontwikkeling van de leefomgeving in de regio. Na vaststelling in 2017 hebben de tien gemeenten in 2018 thema’s als verstedelijking, mobiliteit en groene leefomgeving verder uitgewerkt. De producten en diensten die in de regionale agenda zijn opgenomen worden door de organisatie Holland Rijnland, in opdracht van de tien samenwerkende gemeenten, uitgevoerd in de periode 2019-2023 wil leveren. Colleges en raadsleden van de gemeenten zijn betrokken bij de totstandkoming en de uitvoering van de nieuwe regionale agenda. De juridische basis voor regionale samenwerking is een gemeenschappelijke regeling; een publiekrechtelijke overeenkomst tussen bestuursorganen van verschillende gemeenten die bepaalt dat bepaalde taken en bevoegdheden regionaal worden uitgevoerd.
Het initiatief van Holland Rijnland is ondersteund via een pilot van het Ministerie van Infrastructuur en Milieu in het kader van het Rijksprogramma Aan de slag met de Omgevingswet. In 2018 werd de Regioagenda en met name de samenwerking die door Hart van Holland is opgezet, als een van de zes initiatieven in Nederland genomineerd voor de Aandeslag-Trofee. Deze trofee is een jaarlijkse verkiezing voor inspirerende projecten rondom de omgevingswet. Na stemming ging de trofee naar Hart van Holland. Vooral het feit dat er daadwerkelijk is samengewerkt en dat veel inwoners zijn betrokken werd gewaardeerd door de directeur van het programma Aan de slag met de Omgevingswet.
Omgevingskwaliteit
De visie gaat niet specifiek in op het begrip ruimtelijke- dan wel omgevingskwaliteit. Wel wordt gemeld dat de gemeente bij nieuwbouw en renovatie streeft naar gebouwen die voor meerdere functies bruikbaar zijn of zonder veel ingrepen een nieuwe functie kunnen herbergen. Daar hoort volgens de gemeente ook architectuur bij van hoge kwaliteit.
In de visie zijn de zeventien Sustainable Development Goals (SDG’s; Duurzame Ontwikkelingsdoelstellingen) van de Verenigde Naties opgenomen. Deze doelen fungeren als agenda voor duurzame ontwikkeling tot 2030. Alle doelen hebben subdoelen die direct of indirect verband houden met het dagelijkse werk van lokale overheden. Er zijn zes doelen die betrekking hebben op de fysieke leefomgeving zoals ‘leven in het water’ en ‘duurzame steden en gemeenschappen’. Deze zes doelen zijn vertaald naar aandachtspunten in de omgevingsvisie. Uitwerking volgt in omgevingsplannen, die na vaststelling van de visie uitgewerkt kunnen worden.
Participatie
Leiden heeft een uitgebreid participatietraject gevoerd om de omgevingsvisie te kunnen opstellen en rapporteert daar in de visie over. Zo is aan regiogemeenten, ketenpartners (zoals hoogheemraadschap en de Omgevingsdienst) en mensen die professioneel betrokken zijn bij de ontwikkeling van de stad (‘stadmakers’) actief gevraagd input te leveren. Tussen april en juli 2018 heeft de gemeente ruim 1.500 schetsboeken verspreid in de stad. Dat schetsboek ‘Leiden 2040’ was ook via de gemeentelijke website te downloaden. Het was een denk- en doeboek waarbij meedenken, meepraten en meeschetsen over en aan de toekomst van Leiden centraal stond. Circa 100 mensen hebben dit schetsboek ingevuld en ingeleverd. De ideeën en resultaten zijn gebruikt als input voor de Omgevingsvisie Leiden 2040. De schetsboeken zijn ook ingezet op scholen en naschoolse opvang (met toelichting door projectmedewerkers). Ook is een tiental jongeren van 12 tot en met 20 jaar gevraagd of zij, parallel aan de bijeenkomsten van de stadmakers, junior stadmaker wilden zijn. In twee bijeenkomsten gaven zij aan hoe zij de toekomst van Leiden voor zich zien.
Parallel heeft de gemeente een notitie met als titel: ‘Vertrekpunten voor de omgevingsvisie Leiden 2040’ opgesteld. Hierin wordt de visie Leiden 2040 gezien als een ‘optelsom’ van aspecten zoals: Leiden in het Hart van Holland, midden in de Randstad, Stad van kennis, cultuur & historie, Gezonde stad, Sociale en veilige stad, Aantrekkelijke woonstad, Economisch vitale stad. De vertrekpuntennotitie bevat naast de vertrekpunten veel achtergrondinformatie over gemeentelijk beleid en de historische ontwikkeling van de stad.
Van 23 november tot 30 november 2018 vond een zogeheten Stadsgesprek plaats. In deze week stond iedere dag een ander thema centraal, waar mensen konden meepraten over Leiden 2040. Op wisselende locaties in de stad konden mensen met elkaar en met de gemeente (in de vorm van wethouders) in gesprek. Er waren zeven gespreksonderwerpen voorbereid door de gemeente, waaronder: ‘We gaan richting 2040 dichter bij elkaar wonen’, ‘We gaan anders bewegen, minder met de eigen auto en meer te voet, te fiets en met het Openbaar Vervoer’ en: ‘We gaan elkaar overal ontmoeten’. De gemeente was vooral op zoek naar antwoorden op de ‘hoe-vraag’ die aan deze zeven gespreksonderwerpen waren verbonden. Als verslag van deze week is er door de gemeente een film gemaakt. Tijdens deze week konden Leidenaren een vragenlijst invullen over de toekomst van Leiden. Na aanleiding van de reacties op de eerste lijst is een tweede enquête gemaakt. In totaal hebben 790 mensen enquêtes ingevuld. De uitkomsten van beide vragenlijsten zijn op een aparte website in te zien. Na dit stadsgesprek heeft het college een concept-omgevingsvisie opgesteld waarvoor het college de Vertrekpuntennotitie en de Verstedelijkingsnotitie als input heeft gebruikt. Daarnaast zijn de uitkomsten van meerdere participatietrajecten die in 2018 zijn georganiseerd opgenomen. Alle participatieacties en -verslagen zijn terug te lezen op www.leiden.nl/2040
Als het aankomt op participatie bij (nieuwe) ruimtelijke initiatieven wil de gemeente de Omgevingsvisie Leiden 2040 gebruiken als uitnodiging voor divers en verrassend initiatief. Zij werkt al met een intake team om initiatieven snel te kunnen waarderen. Zij zorgt voor een helder en soepel proces en taakverdeling zodat initiatieven snel tot wasdom kunnen komen. De gemeente geeft globaal aan wat zij van initiatieven verwacht. Verder wordt nog genoemd dat de gemeente bij sommige trajecten van derden de regie voert, en dat de gemeente marktpartijen goed informeert en Leiden onder de aandacht blijft brengen als investeringsmogelijkheid.
