Op 26 januari 2022 heeft de gemeente Groningen de omgevingsvisie ‘Levende ruimte. Het vervolg op the Next City: De Groningse leefkwaliteit voorop’ vastgesteld. Groningen is de hoofdstad van de provincie Groningen en is de grootste kern in de gelijknamige gemeente. In 2019 is de stad Groningen gefuseerd met de gemeenten Haren en Ten Boer tot de gemeente Groningen. De gemeente telt 235.287 (1 juli 2021). Groningen maakt deel uit van het samenwerkingsverband Regio Groningen-Assen.
De omgevingsvisie
Deze visie is de eerste actualisatie van de omgevingsvisie ‘Next City; Groningen in 2030’ (2018). De samenvoeging van de landelijke gemeenten Haren en Ten Boer en de stedelijke gemeente Groningen heeft het perspectief op de gemeente verruimd en meer divers gemaakt. Er zijn nieuwe thema’s op de agenda van de gemeente gezet, zoals de kwaliteit van het natuur- en cultuurhistorisch landschap, duurzame landbouw, de vrijetijdseconomie en de sociaaleconomische vitaliteit en leefbaarheid van de dorpen in het landelijk gebied. Ook de Lelylijn en de uitgangspunten van de Verstedelijkingsstrategie van de Regio Groningen-Assen zijn in de visie verwerkt. Keuzes op het gebied van mobiliteit kregen eveneens een prominente plek.
In de visie staan de keuzes die Groningen maakt om richting te geven aan hoe de gemeente er over 15 jaar uitziet. Er wordt vol ingezet op de wijk- en dorpsvernieuwing met goede woningen, een prettige leefomgeving en sterke voorzieningen als belangrijke randvoorwaarden.
De vijf belangrijkste opgaven voor de gemeente Groningen zijn: Faciliteren groei van de gemeente, De werkgelegenheid groeit mee in stad en regio, De groeiende gemeente blijft leefbaar, veilig en aantrekkelijk voor álle inwoners, De energietransitie wordt versneld, Iedereen doet mee en helpt mee in een gezonde groeiende gemeente. De uitwerking van de omgevingsvisie vindt plaats in gebiedsvisies en thematische beleidsnota’s.
Omgevingskwaliteit
Groningen heeft zich ontplooid tot een hoogwaardig woon-, werk-, voorzieningen- en cultuurcentrum voor de regio, aangevuld met bijzondere woonlocaties, recreatiezones, cultuurhistorie en natuur. Het gebied ten zuiden van de stad is een van de populairste woongebieden met een ongekende landschappelijke gaafheid, terwijl de noordkant zijn karakteristieke openheid en kleinschaligheid heeft kunnen behouden.
Jarenlang consequent ruimtelijk beleid heeft eraan bijgedragen dat Groningen de stad is met de schoonste lucht en de gezondste leefomgeving in Nederland. In 2020 werd Groningen uitgeroepen tot ‘gezondste gemeente van Nederland’ en daar kwam in 2021 de titel ‘schoonste lucht van de grote Nederlandse steden’ bij. Al deze ontwikkelingen en nieuwe uitgangspunten dragen bij aan het doel van de visie een zo hoog mogelijke leefkwaliteit in een groene, gezonde en veilige leefomgeving te realiseren. De zuidelijke stadswijken worden beter verbonden door het verdiepen van de Ring Zuid, het station wordt verbeterd, het asfalt wordt uit de binnenstad gehaald en de komende tijd worden 2.000 woningen per jaar gebouwd om de druk op de woningmarkt het hoofd te bieden en wordt slim nagedacht over hoogbouw.
Er wordt met veel aandacht voor architectuur en ruimtelijke kwaliteit gewerkt aan de opgaven en er wordt zorgvuldig omgegaan met het ontwerp. Het gaat daarbij om de integrale ontwerpopgave: van architectuur, stedenbouw en landschapsontwerp tot infrastructuur en openbare ruimte. Van verdichten in stedelijk gebied tot het versterken van landschappelijke en ecologische waarden in de hele gemeente. In de visie worden de kaders vastgelegd die verder uitgewerkt zullen worden in een handboek hoogbouw en een visie op het landschap.
Door het openbaar vervoer anders te laten rijden – niet langer dwars door maar langs de randen van de binnenstad – kan het asfalt er letterlijk uit en komt er meer ruimte voor voetgangers, fietsers, aantrekkelijke pleinen, groen en om te ondernemen. Zo ontstaat er twintig procent openbare ruimte extra in het stadshart en wordt het stadshart nog aantrekkelijker om te verblijven, te investeren en te ondernemen. Ook de toegankelijkheid van de binnenstad is een belangrijk thema waarbij vooral gekeken wordt naar de fysieke toegankelijkheid als naar de aansluiting van de voorzieningen en functies op de behoeften van inwoners en bezoekers.
Met klimaatmaatregelen, natuurontwikkeling en vooral het toegankelijk maken van het landschap, ontstaan kansen voor het verbeteren van de ruimtelijke kwaliteit en de economische en recreatieve mogelijkheden van de gemeente en de regio. Het landelijke gebied met haar eigen cultuurhistorische en landschappelijke waarden moet beter bereikbaar en beleefbaar gemaakt worden. Hiermee wordt een bijdrage geleverd aan het oplossen van maatschappelijke vraagstukken en beleidsdoelen, zoals culturele eigenheid, evenementen, erfgoed, natuur, landschap, klimaatadaptatie, leefbaarheid, zorgeconomie, sport en economische topsectoren zoals creatieve industrie en agrofood.
De gemeente is sterk verbonden met de regio: de stad met zijn topvoorzieningen en campussen, de havens in de Eemsdelta en Delfzijl, het chemiecluster in Delfzijl en de health hub in Roden.
Functioneel houdt de gemeente zich daarmee niet aan gemeente- en provinciegrenzen. Sinds 1996 wordt samengewerkt in de Regio Groningen-Assen. Samenwerking met de buurgemeenten wil de gemeente de komende jaren versterken en uitbreiden omdat de regio het juiste schaalniveau is voor veel van de opgaven. Wonen, werken en mobiliteit komen samen in de verstedelijkingsstrategie die in de Regio Groningen-Assen wordt gemaakt. Met de provincie en andere gemeenten wordt gewerkt aan de Regionale Energie Strategie. Voor de dorps- en wijkvernieuwing is de schaal van het dorp of de wijk leidend.
Op landelijk niveau ontbreekt er een goede snelle verbinding van Groningen met het westen van Nederland en Duitsland. Met het Deltaplan Noord-Nederland wil de gemeente samen met haar partners in het Noorden én het Rijk de verbinding met Amsterdam via de Lelylijn versnellen door aanpassing van bestaand spoor via Zwolle én verbetering van de verbinding met Twente via de Nedersaksenlijn.
Voor de periode 2030 – 2035 wordt ingezet op de transitie naar een emissievrije binnenstad voor verkeer. De visie is tevens een pleidooi voor meer groen en openbare ruimte, met meer plekken voor ontmoeting en bewegen. Met het Groenplan en de Leidraad Openbare Ruimte wordt hier invulling aan gegeven.
Samen met de Regio Groningen-Assen is een verstedelijkingsstrategie opgesteld om richting te geven aan de vraag naar wonen, maar ook naar werken. De totale regionale opgave bedraagt 35.000 woningen en 28.000 banen tot 2040. Om bestaande kernen te versterken, extra mobiliteit te beperken en de groene en landschapswaarden te behouden kiest de gemeente in de regio voor concentratie van verstedelijking in de stad Groningen en bij knooppunten van openbaar vervoer.
In de Woondeal met het Rijk is afgesproken om in de gemeente 20.000 nieuwe woningen te bouwen tot 2030, als onderdeel van de regionale opgave. Daarbij wordt vastgehouden aan het ontwerpprincipe van de compacte stad. De woningbouwopgave vindt vooral plaats in de bestaande stad.
Participatie
De actualisatie van de omgevingsvisie is tot stand gekomen in dialoog met verschillende partijen. Het traject kan grofweg in drie stappen worden geknipt:
– Uitdiepen van de eigenheid van de gebieden Haren en Ten Boer,
– Actualiseren van The Next City voor het stedelijk deel, waar nodig.
– Opstellen van een integrale gebiedsdekkende gemeentebrede Omgevingsvisie
Daarnaast is er zoveel mogelijk aangesloten bij andere inmiddels afgeronde trajecten, zoals het groenplan en de woonvisie.
De voorgaande omgevingsvisie The Next City, Groningse leefkwaliteit voorop (2018)
The Next City, Groningse leefkwaliteit voorop (2018)
Op 26 september 2018 stelde de gemeente Groningen de ‘Omgevingsvisie: The Next City, Groningse leefkwaliteit voorop’ vast. De gemeente Groningen bestaat uit 21 kernen waarvan naast de stad Groningen, de belangrijkste kernen zijn: Haren, Ten Boer en Glimmen. De gemeente maakt deel uit van het samenwerkingsverband Regio Groningen-Assen, die bestaat uit 12 gemeenten in de provincies Groningen en Drenthe. De gemeente Groningen telt in totaal 232.880 inwoners (1 januari 2020).
De omgevingsvisie
De omgevingsvisie van Groningen, Omgevingsvisie: The Next City, Groningse leefkwaliteit voorop, start met het overzicht van een Top 12 keuzes voor de stad. Ingegeven door de snelle groei van de stad (mogelijke groei met een kwart, naar 250.000 inwoners over ca. 15 jaar) ligt er een grote ontwikkelopgave. Twee derde van de groei dient plaats te vinden in bestaand stedelijk gebied.
Van de Top 12 is de laatste keuze opvallend: de gemeente blijft inzetten op een snellere verbinding Randstad-Groningen-Hamburg. De stad wordt, naast Europese steden als Kopenhagen, Hamburg, Oslo en Zürich, vaak genoemd in ranglijsten als een stad met een hoge woon- en leefkwaliteit. Het verhogen van de Groningse leefkwaliteit is het centrale thema van de visie.
Omgevingskwaliteit
Groningen gaat grondig op de schop, aldus de visie, onder meer door 20.000 woningen te bouwen, de binnenstad te vertimmeren, het stationsgebied en de ringweg aan te pakken en de energietransitie te versnellen. Om dit alles in goede banen te leiden is verhoging van de Groningse leefkwaliteit het centrale thema van de omgevingsvisie. Een definitie van leefkwaliteit is afgeleid van de definitie zoals KEI kenniscentrum stedelijke vernieuwing deze hanteerde: ‘Leefkwaliteit is een combinatie van objectieve meting van, en beleving van bewoners en gebruikers over de woon- en leefomgeving. Het gaat daarbij om fysieke, sociale, culturele, economische en milieukenmerken van die omgeving’. Hiermee kijkt Groningen breder dan naar ruimtelijke- of omgevingskwaliteit. In de visie is de definitie van leefkwaliteit gekoppeld aan het specifiek Groningse. Zo is kenmerkend voor Groningen dat 60 procent van alle vervoersbewegingen in de stad per fiets plaatsvindt. Een andere Groningse kwaliteit is de openbare ruimte, die letterlijk openbaar is; privégebruik van die ruimte is niet op voorhand vanzelfsprekend en is in beginsel niet gratis.
Groningen wil naar gebiedsgerichte omgevingswaarden, in samenhang met de gewenste ontwikkeling van de gemeente en met doorwerking in het gewenste niveau van gemeenteljike sturing. De omgevingswaarden worden de komende jaren verder uitgewerkt en verfijnd.
In algemene zin wordt in de visie gesteld dat Groningen een stad wil zijn waar met voldoende aandacht voor architectuur en ruimtelijke kwaliteit aan stedelijke ontwikkelingen wordt gewerkt. Juist in een stad die steeds verder groeit en verdicht wordt de integrale ontwerpopgave van architectuur, stedenbouw en landschapsontwerp tot infrastructuur en openbare ruimte. Ontwerp wordt gezien als duurzame investering: alles wat met aandacht is vormgegeven bewijst lang zijn waarde.
Participatie
De visie is in meerdere stappen via maatschappelijk overleg tot stand gekomen en in dialoog met verschillende partijen. In 2016 is begonnen met een startdocument in 2016 waarin de vraag centraal stond welke toekomstige opgaven prioriteit hadden. Via bijeenkomsten, acties, lezingen, enquêtes, gesprekken, onderzoeken en contacten via social media werden mensen op de hoogte gehouden en kon men meepraten. Er werden vijf opgaven herkend en ondersteund: (1) faciliteren groei van de stad, (2) de werkgelegenheid groeit mee in stad en regio, (3) de groeiende stad blijft leefbaar en aantrekkelijk voor alle inwoners, (4) de energietransitie wordt versneld en (5) iedereen doet mee en helpt mee in een groeiende stad.
Naast de opgaven bevat de visie een ‘Kader Burgerparticipatie’. Daarin wordt uitgebreid ingegaan over hoe de gemeente haar rol ziet. De (Groningse) definitie van participatie geldt als uitgangspunt gehanteerd bij het omgaan met initiatieven: ‘We spreken over participatie, indien de (besluitvorming over) de vormgeving van de publieke ruimte niet uitsluitend in handen is van de vertegenwoordigende organen, maar burgers en andere maatschappelijke actoren daarbij zijn betrokken’.
De gemeente onderscheidt vier vormen van participatief werken, die variëren van participatief denken via besluiten en doen tot participatief leren. Bij dit laatste wijst zij nadrukkelijk naar zichzelf. De gemeente heeft dit kader opgesteld om houvast te bieden bij het samenwerken van de Groningse gemeenschap en de Groningse lokale overheid aan oplossingen voor grote en kleine maatschappelijke vraagstukken.
In de visie wordt gesteld dat participatief werken tot waarde leidt omdat dit resulteert in effectievere, efficiëntere én meer gedragen oplossingen voor concrete vragen. Er is een ‘Groningse denkwijze’ opgenomen over de rol die de overheid hoort te spelen bij participatie. Een schema verheldert de manier waarop participatie idealiter kan verlopen.
De visie bevat ook uitgangspunten voor ‘goede participatie’. Zo vindt de gemeente dat, wanneer zij ergens niets mee te maken heeft, zij zich daar ook niet mee moet bemoeien. Dit is een pleidooi om gemeentelijke bemoeienis zorgvuldig en met veel respect voor de kracht van de samenleving in te zetten. De basisvraag is dan: waarom kan de samenleving dit niet zelf? Wat gaat er mis als de gemeente zich er niet mee bemoeit? Misgaan betekent niet hetzelfde als: de uitkomst is er waarschijnlijk één die niet helemaal in het straatje van de gemeente past.
Laatst bijgewerkt: 16 mei 2022
